معاشرت با مردم از نگاه حضرت علی (ع)

روش معاشرت با مردم از نظر حضرت علی -علیه السلام

 اسلام دین صفا و صمیمیت، برادری و محبت و سازندگی است. آموزههایش صلح، سلامت فردی و اجتماعی، امنیت، نشاط و عدالت را به نمایش میگذارد و آداب اجتماعیاش كرامت انسانها و محبت و اخلاص را. امیرمومنان علی -علیه السلام- با استفاده از همین آموزههای رهایی بخش و سازندة الهی آداب معاشرت با مردم را در رفتار و كلمات ارزشمند خود بیان نموده است. گرچه نمیتوان همه اصول و روشهای معاشرت از نظر آن حضرت را در این نوشتار بیان كرد اما محوریترین روشها و آداب معاشرت با مردم از نظر حضرت علی -علیه السلام- عبارتند از:

1ـ رابطه دوستانه و حاكی از صمیمیت

یكی از مسائل مهم در زندگی برقراری پیوند دوستی و صمیمیت با دیگران است. در اسلام روابط اجتماعی برپایة دوستی بنا شده است لذا حضرت علی -علیه السلام- سفارش نموده است كه: دوستان خود را زیاد یاد كنیدكه آنان در دنیا یار و یاور شما و در آخرت شفاعت خواه شما هستند.(1) و یا در جای دیگر خطاب به مالك اشتر میفرماید: قلب خویش را از مهر مردم و دوستی و لطف آنان سرشار كن: هرگز مبادا كه درندة خون آشام باشی كه خوردن مردم را غنیمت بشماری، چرا كه مردم دو گروهاند: یا برادران دینی توی‌اند یا در آفرینش همانند توی‌اند.(2) از این دو روایت و دها روایت دیگر از علی -علیه السلام- و نیز سیرة عملی آن حضرت استفاده میشود كه اصل نخست در معاشرت با مردم دوستی و اظهار علاقه به دیگران است. امامان معصوم -علیهم السلام- برای استحكام بخشیدن به روابط اجتماعی و مردم دوستی دستور دادهاند نسبت به دیگران اظهار محبت كنیم و از علاقة باطنی كه به آنان داریم پرده برداریم. امام صادق -علیه السلام- میفرماید: آنگاه كه به یكی از برادران دینی علاقمند شدی، علاقه و دوستیات را به او بیان كن.(3) مردم دوستی از نظر اسلام یكی از جلوههای خدا دوستی است. یكی از نتایج طبیعی مردم دوستی این است كه دیگران نیز انسان را دوست میدارند.

2ـ خوشرفتاری و حُسن معاشرت

خوش اخلاقی و برخورد شایسته یكی دیگر از اصول معاشرت با دیگران است كه معصومان -علیهم السلام- و از جمله علی -علیه السلام- از آن به حُسن خلق تعبیر كردهاند. و در برخورد با دیگران رعایت آن را سفارش نمودهاند. در روایتی از آن حضرت آمده است: هیچ آسایش و لذتی گواراتر از حُسن خلق نیست.(4) از نظر مولا خوش رفتاری و حسن معاشرت با دیگران، بهترین نعمت(5) راه سالم ماندن در دنیا،(6) نشانة فروتنی،(7) وسیله عزت و سرافرازی(8) و راه نفوذ در دلها(9) است، آنچه بیان شد، برخی آثار و فواید حسن خلق بود كه در كلمات ارزشمند حضرت علی -علیه السلام- به آن اشاره شده است، اما نكتهای كه لازم است یادآوری شود اینكه حُسن خلق چیست؟ در صورتی میتوانیم در رفتار و برخوردهای خود با دیگران با حسن خلق رفتار كنیم كه اول معنا و نشانههای حسن خلق را خوب بشناسیم، روایت شده است كه شخصی از امام صادق -علیه السلام- در مورد نشانههای حسن خلق پرسید، امام برای خوش اخلاقی سه نشانه ذكر فرمودند: حسن خلق آن است كه با مردم با فروتنی برخورد كنی، سخنت پاكیزه باشد و با برادر دینی خود با گشاده رویی ملاقات كنی(10) خداوند نیز در قرآن میفرماید: با مردم با سخن خوش سخن بگویید.(11) ظاهر آیه دلالت دارد كه مسلمانان باید با همة انسانها اعم از كافر و مسلمان با عفّت و كلام به نیكی سخن بگویند. بعضی گفتهاند آیاتی كه بر واجب بودن ناسزا بر كفار و جنگ با آنان دلالت میكنند این آیه را نسخ كرده با تخصیص زده است.(12)

3ـ صدق و راستی

یكی دیگر از روشهای معاشرت با مردم از نظر حضرت علی -علیه السلام- رعایت صداقت و راستی است. در این خصوص حضرت علی -علیه السلام- میفرمایند: صداقت و راستی محكمترین پایة ایمان است.(13) همچنان در جای دیگر فرموده است: راستترین سخن آن است كه زبان حال به آن گویا باشد.(14) یعنی باید در منش و رفتار و نحوة برخورد و معاشرت صداقت خویش را نشان دهیم. روابط انسان با دیگران اگر مبتنی بر صداقت و راستی نباشد قهراً رابطة ثمربخش و مفید و پایدار نخواهد بود.

4ـ وفاداری

وفاداری یكی دیگر از اصول نظام معاشرتی اسلام است كه حضرت علی -علیه السلام- دربارة آن میفرمایند: چه زشت است بریدن بعد از پیوستن و بیوفایی بعد از پیوند برادری و دشمنی بعد از دوستی.(15) و همچنان در كلمات گهربار آن حضرت آمده است كه: وفای به عهد از نشانههای افراد متدین است.(16)

5ـ ادب و رعایت احترام به دیگران

احترام به شئون مردم و حفظ حریم و شخصیت دیگران نیز یكی دیگر از اصول معاشرتی اسلام است كه در این خصوص روایات زیادی از حضرت علی -علیه السلام- رسیده است و در این جا به برخی از آنها اشاره میكنیم.

حضرت جایگاه ادب» را بالاتر از جایگاه عقل» دانسته است و میفرماید: هر چیزی محتاج عقل است و عقل محتاج ادب.(17) همچنان میفرماید: ادب بهترین خصلت است.() اما اینكه حقیقت ادب چیست و چگونه میتوان ادب را رعایت كرد، حضرت فرموده است: برترین ادب آن است كه انسان از حدود خود خارج نشود و از قدر و شأن خویش نكند.(19) یعنی هم در برابر خدا و هم در برابر دیگران خود را برتر از آنچه هست جلوه ندهد بلكه تواضع و فروتنی و اخلاص را در معاشرت با دیگران به نمایش بگذارد.

6ـ رعایت انصاف

یكی دیگر از اصول اخلاقی كه در معاشرت با مردم باید رعایت شود، انصاف است. انصاف در روابط اجتماعی به معنای نصف كردن سود و زیان را میان خود و دیگران میباشد. انصاف از روح گذشت و احترام دیگران ناشی میشود و شخص منصف كسی است كه برای دیگران حقوق عادلانه قایل باشد. حضرت علی -علیه السلام- دربارة انصاف فرمود: هر كس با مردم به انصاف رفتار كند، خداوند به عزتش بیفزاید.(20) حضرت علی -علیه السلام- در فرمانش به مالك اشتر نوشت: نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیردستان انصاف داشته باش، كه اگر انصاف را پیشة خود نسازی ستم كردهای و كسی كه به بندگان خدا ستم كند، خدا دشمن او است.(21) از این روایت، اهمیت انصاف در روابط بین فردی، به خوبی روشن میشود. انسان نسبت به اطرافیان و هم نسبت به زیردستان باید انصاف را رعایت كند.

7ـ عفو و گذشت

روح گذشت از تقصیر دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان، یكی دیگر از مكارم اخلاق و آداب معاشرت است. امیر مؤمنان در این خصوص میفرمایند: عفو و گذشت به هنگام قدرت، روش فرستادگان الهی و اهل تقوا است.(22) و عفو و گذشت حضرت علی -علیه السلام- در جنگ احزاب نسبت به عمروبن عبدود، معروف و ضرب المثل روزگار است.ما در جامعهای زندگی میكنیم كه افراد آن دركهای متفاوت، اخلاق گوناگون، طبعها و مزاجهای متباین از همدیگر دارند، بنابراین چگونه میتوان در میان چنین انسانهایی بدون بدون صبر و روحیة گذشت زندگی كرد؟ كدام یك از ما عیبی نداریم و كدام یك از ما دوست نداریم عیب ما مورد گذشت قرار گیرد؟ كدام یك از ما دوست نداریم خدا او را ببخشد؟ پس باید مردم را ببخشیم، تا خدا ما را ببخشد. خداوند در قرآن میفرماید: باید بخشش كنید و لغرشهای دیگران را نادیده بگیرید آیا دوست نمیدارید خداوند شما را ببخشد؟(23)

آنچه بیان گردید، اصول معاشرت با مردم از نظر علی -علیه السلام- بود كه در واقع برگرفته از اصول اخلاقی اسلام و آموزههای تربیت دینی است. در كلمات همة معصومین -علیهم السلام- اصول یاد شده مورد تأكید واقع شده است، روشهای دیگری نیز در این زمینه وجود دارد كه این مختصر را مجال ذكر آنها نیست.

پی نوشت:

1. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه.

2. نهج البلاغه، نامة 53.

3. كلینی، محمد بن یعقوب، اصول الكافی، ج 2، ص 644.

4. آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، ص 255، ح 5379.

5. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج 71، ص 345.

6. همان، ج 77، ص 209.

7. همان، ج 69، ص 404.

8. همان، ج 77، ص 268.

9. آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، ص 255.

10. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج 68، ص 398.

11. بقره:83.

12. فخر رازی، تفسیر كبیر، ج 3، ص 168.

13. غرر الحكم و درر الكلم، همان.

14. همان.

15. مجلسی، بحار الانوار، ج 7، ص 210.

16. قمی، عباس، سفینه البحار، ج 2، ص 675.

17. محمدی ریشهری، محمد، میزان الحكمه، ج 1، ص 69.

. همان، ص 66.

19. همان، ص 73

20. اصول كافی، ج 1، ص 87، ح 42.

21. نهج البلاغه صبحی صالحی، نامه 53.

22. سفینه البحار، ج 2، ص 207.

23. نور:22.

علامه جعفری و شهید ابراهیم هادی

فرارسیدن مام محرم ایام سوگواری سرور آزادگان جهان امام حسین (ع) را تسلیت می گوییم

محل دقیق شهادت امام علی علیه السلام